Een beetje grammatica: de conjunctief / congiuntivo

De conjunctief of congiuntivo in het Italiaans wordt collectief beschouwd als het engste gedeelte van de hele Italiaanse grammatica. Zelfs Italianen maken er fouten mee en vooral in de gesproken taal laten ze hem regelmatig gewoon achterwege.

Politicus Di Maio van de Vijfsterrenbeweging zou hebben gezegd "Als wij niet gaan regeren, ben ik bang voor de toekomst." Daar had Di Maio een conjunctief voor moeten gebruiken, maar dat deed hij niet. De scherpe reactie luidt "Bang voor de toekomst? Om van de conjunctief maar niet te spreken!". Hoe komt het nou dat die conjunctief zo 'angstaanjagend' is en eh… wat is het eigenlijk?

Eerst maar eens een antwoord op de vraag “Wat is de conjunctief niet?” De conjunctief is geen tijd van het werkwoord. Als je een werkwoord in de conjunctief gebruikt, wil je daarmee niet zeggen dat een gebeurtenis is geweest, nu aan de gang is of nog gaat gebeuren. Dat kan ik laten zien aan een voorbeeldje in het Nederlands. In het Nederlands? Maar wij hebben toch helemaal geen conjunctief? Nee klopt, maar we hebben hem ooit wel gehad. In bepaalde vaste, vaak een beetje ouderwetse uitdrukkingen is hij blijven steken in onze taal.

Denk maar eens aan de uitdrukking “Leve de koning!”. Leefde de koning vroeger? Leeft hij nu? Zal hij in de toekomst nog leven? Dat zou allemaal best kunnen en is zelfs behoorlijk waarschijnlijk, maar dat is niet wat we met deze zin willen zeggen. De conjunctief ‘leve’ betekent in deze zin dat we hopen dat de koning nog lang zal leven. Het beschrijft dus niet per se een feit, maar een wens in dit geval. En daar is de conjunctief precies voor uitgevonden: om te laten zien dat iets niet zeker is, maar dat de spreker/schrijver er wel een mening over heeft.

De conjunctief is dus geen tijd van het werkwoord, maar een ‘wijs’ (of modus in het Latijn). Het is niet de enige wijs die we hebben, denk maar aan de gebiedende wijs, waarmee je iemand duidelijk kunt maken dat iets moet. “Leer de conjunctief nou eens een keer!”, bijvoorbeeld. Zelfs het hele werkwoord is een wijs, in grammaticale termen wordt hij ook wel ‘onbepaalde wijs’ genoemd. Deze twee wijzen, de gebiedende en onbepaalde, gebruikt iedereen in het Nederlands elke dag zonder erbij na de denken. De conjunctief, ook wel aanvoegende wijs genoemd, is daarentegen bijna helemaal uit het Nederlands verdwenen. Daarom hier nog een paar andere voorbeeldjes, zodat je nog even kunt genieten van de laatste restjes conjunctief in het Nederlands:

Men neme twee eieren.
Zo waarlijk helpe mij God.
Het zij zo.
Gelieve de deur te sluiten.
Het ga je goed!
Moge de beste winnen.
Koste wat het kost.

Maar nu in het Italiaans. De conjunctief is in het Italiaans zo gebruikelijk dat je er in elke tekst wel minstens eentje kunt vinden en vaak veel meer. Als je net begint met Italiaans leren, dan zul je hem niet meteen herkennen, want vaak verschilt hij maar één letter van de gewone werkwoordsvorm. De conjunctief van parlano (zij praten) is bijvoorbeeld parlino. Tsja, dat valt niet op als je al lang blij bent dat je een beetje de strekking begrijpt van wat er straat. Als je dan later de conjunctief gaat leren, dan leer je eerst een simpel regeltje: de conjunctief komt meestal na che (dat). Meestal. Dus niet altijd. Wanneer dan wel en wanneer dan niet? Als je dat eenmaal begrijpt, dan heb je al bijna de hele conjunctief begrepen.

Zoals we in het Nederlands al zagen, is de conjunctief uitgevonden om aan te geven dat iets niet zeker is. Als iets wel zeker is, hoef je dus ook helemaal geen conjunctief te gebruiken, zoals in deze zin:

So che è così.
Ik weet dat het zo is.

Dat wordt anders als je de zin niet begint met ‘ik weet dat’, maar met ‘ik denk dat’ ‘het zou kunnen dat’ of ‘ik geloof dat’. Hetgene dat je dan denkt of gelooft, is niet 100% zeker en dat is waar de conjunctief om de hoek komt kijken.

Penso che sia così.
Ik denk dat het zo is.

Dat de conjunctief overal is in het Italiaans, bewijzen de enorme billboards van de Leroy Merlin, de lokale Gamma zeg maar, die ik laatst zag. Daar stonden namelijk een paar schitterende voorbeelden van de conjunctief op. Het idee achter elke reclame is steeds dat je maar beter eerst een klus in huis gedaan kan hebben, voordat je erdoor in de problemen raakt of dat het toch geen zin meer heeft. Deze bijvoorbeeld:

Montare la porta prima che il nonno metta la tv a tutto volume.
De deur plaatsen voordat opa de tv op z’n allerhardst zet.

Je ziet jezelf al helemaal zitten als Italiaan met opa in huis. Je probeert rustig een boekje te lezen op de slaapkamer, maar opa verstaat het nieuws niet en zet het volume vol open. Had je nu maar die extra deur wat eerder gemonteerd! Je weet niet zeker of opa dat zal gaan doen (ook al is de kans nogal groot), dus vandaar de conjunctief. Ik vind dat dus heel grappig. Of deze:

Montare le tende rosa prima che tua figlia compia 18 anni.
Roze gordijnen ophangen voordat je dochter 18 wordt.

Voor een klein meisje zijn die roze gordijnen leuk. Maar als je nog 18 jaar wacht met het kopen van een boormachine, dan hoeft het niet meer. Dus: ga naar de Leroy Merlin! Van mijn favoriet kon ik geen plaatje vinden, maar dat was:

Comprare la piscina prima che i tuoi figli levino le ancore.
Een zwembad kopen voordat je kinderen de ankers lichten.

Ik zie al helemaal voor me dat de kinderen de hele dag aan de kop van een arme Italiaanse ouder gaan zeuren dat het heet is en dat ze willen zwemmen. Maar er is nog geen zwembad, dus dat kan niet, hè? Was je maar naar de Leroy Merlin geweest, dan hadden de kinderen je geliefde bloemenperk niet vernield door onder de sproeier te gaan lopen stampen. Heerlijk!

Er is nog veel meer over de conjunctief in het Italiaans te vertellen, zoals waarom die Italiaanse politicus van het eerste plaatje nou precies een conjunctief had moeten gebruiken. Of hoe je zou moeten zeggen ‘Ik dacht dat het zo was’ (Pensavo che fosse così) en waarom. Maar als je dat echt wilt weten, dan heb je wel heel veel interesse in de Italiaanse grammatica en dan zou ik zeggen: “Gelieve je zo snel mogelijk in te schrijven voor een cursus Italiaans.” 😉 Daar zul je dan zeker veel plezier van hebben.