Verona: stad van de liefde en Romeo & Julia

Voor mij is Verona de stad van de Romeinse Arena. Als 17-jarige op vakantie in Verona maakte het enorme amfitheater een diepe indruk op me en nog steeds. Maar voor de meeste mensen is Verona de stad van Romeo en Julia en daarmee ook de stad van de liefde. Verona, città dell’amore, city of love. Je ziet het overal, samen met beeldjes, mokken, kalenders, flessenopeners en wat je verder maar kan bedenken met Romeo en Julia erop. De gemeente heeft zelfs een hele website waar je voor 800 euro een romantische bruiloft kunt bestellen in het huis van Julia: ‘een unieke ervaring, in de voetsporen van Romeo en Julia’. Christo zei nog: ‘ Als we dat hadden geweten, dat is echt geen geld!’ Haha, nee hoor.

Lijkt zo’n bruiloft je niet schitterend? Eh, ja hoor, maar wacht even, Shakespeare had zijn tragedie Romeo and Juliet toch gewoon verzonnen? Romeo en Julia hebben toch nooit echt bestaan? Waarom staan we dan met z’n allen te dringen in de hitte bij het balkonnetje van een niet-bestaand persoon? En wie heeft eigenlijk bedacht dat dát het balkonnetje van Julia is? Ja, dat zou ik ook wel eens willen weten! Daarom ga ik eerst eens kijken bij Shakespeare. Hoe is hij bij zijn verhaal gekomen? Wat zegt hij eigenlijk over Verona? En zijn er in zijn tragedie verwijzingen te vinden die specifieke plekken in Verona aanduiden?

Two households, both alike in dignity,
In fair Verona, where we lay our scene,
From ancient grudge break to new mutiny,
Where civil blood makes civil hands unclean.
Act 1 scene 1, 1-4

Zo begint Shakespeare de proloog van Romeo and Juliet, met Verona heel prominent in de tweede regel. Maar nog prominenter in de eerste regel staan de two households, de familie Capulet en Montague, waar het stuk om draait. Deze twee families hebben al sinds mensenheugenis een hekel aan elkaar en je kunt je dus voorstellen hoe Julia Capulet zich voelt als ze erachter komt dat ze op een feestje verliefd is geworden op Romeo, de erfgenaam van de Montagues. Ondanks de familievete besluiten de twee in het geheim te trouwen en dat lijkt goed te gaan, todat Romeo verbannen wordt door prins Escalus, de heer van Verona. De reden daarvoor was dat Romeo in een straatgevecht tussen de twee families de neef van Julia, Tybalt, had gedood, nadat Tybalt eerst Romeo’s vriend Mercutio had gedood. Julia rouwt om de dood van haar neef, maar nog meer om de verbanning van Romeo en dat brengt haar vader op het idee om haar op te vrolijken door haar uit te huwelijken aan graaf Paris. Natuurlijk voelt Julia zich niet beter daardoor en ze besluit een sterke slaapdrank te nemen, zodat ze een aantal dagen dood lijkt en daarna kan vluchten met Romeo. Maar nu komt het grote misverstand: Romeo hoort dat Julia dood is en besluit zelfmoord te plegen bij haar tombe. Zodra Julia wakker wordt, ziet ze de dode Romeo. Ze besluit dat ze niet meer wil leven en steekt zichzelf dood met Romeo’s dolk. De ruziënde families komen er eindelijk achter wat er is gebeurd en beloven om het vechten te staken. Voor Romeo en Julia richten ze gouden standbeelden op.

Een tragisch, maar prachtig verhaal. Waar haalt Shakespeare het toch allemaal vandaan? Ik heb elk jaar beweerd tegenover een klas vol bruggertjes: hij heeft het van de Romeinse dichter Ovidius, van het verhaal van Pyramus en Thisbe. Ovidius schrijft ook over twee verliefde jongeren die ook uit rivaliserende families afkomstig zijn. Ze besluiten om ’s nachts buiten de stad af te spreken. Thisbe komt als eerste aan, maar ziet plotseling een leeuwin en vlucht naar een grot in de buurt. De leeuwin krijgt haar sluier te pakken en verscheurt deze met haar bek die nog bloederig is van haar vorige maaltijd. Dan komt Pyramus, hij ziet de sluier en denkt dat zijn geliefde Thisbe dood is. Hij wil niet meer leven en stort zich op zijn zwaard. Als Thisbe dit ziet, besluit ook zij dat ze niet meer wil leven en ze doodt zichzelf met hetzelfde zwaard als Pyramus.

Ook tragisch, ook prachtig, misverstanden, zelfmoord, geliefden uit rivaliserende families: ik zie de overeenkomsten. Maar ook al gebruikte Shakespeare Ovidus vaak als inspiratie, hij heeft Romeo en Julia niet direct gebaseerd op Pyramus en Thisbe. Hij baseerde zich namelijk op een Engels gedicht: The Tragical History of Romeus and Juliet van Arthur Brooke (1562), die het via een Franse vertaling weer van een Italiaans verhaal heeft: Giulietta e Romeo van Luigi da Porto (1524). Er is ook nog een eerdere versie van het verhaal bekend, waar onze hoofdpersonen hele andere namen hebben en het hele verhaal zich afspeelt in Siena:  Mariotto e Gianozza van Masuccio Salernitano (1476).

Shakespeare heeft dus (direct of indirect) allerlei bronnen gebruikt, maar geen enkele daarvan is historisch. Shakespeare is waarschijnlijk zelf ook nooit in Verona geweest. Verder heeft er wel ooit een familie Montecchi in Verona gewoond, maar de Capuleti kennen we alleen uit Cremona, een plaats tussen Verona en Milaan. Dat deze twee families in Verona een langdurige ruzie zouden hebben gehad, is dus pure fictie. Het enige historische personage uit Shakespeares tragedie is prins Escalus, de heer van Verona die Romeo verbant. Shakespeare heeft deze naam in verengelsde vorm overgenomen uit de Italiaanse versie van het verhaal. Volgens de auteur van deze Italiaanse versie is het personage gebaseerd op Bartolomeo I della Scala, die tussen 1301 en 1304 heerser van Verona was.

Kunnen we dus van geen enkele plek uit het verhaal van Romeo en Julia weten waar het zich heeft afgespeeld? Het korte en licht teleurstellende antwoord op deze vraag is ‘nee’. Je voelde hem al een beetje aankomen. Shakespeare noemt Verona in zijn tragedie twaalf keer bij naam, maar altijd op een hele generieke manier. Bijvoorbeeld als de moeder van Julia vraagt of Julia niet wil overwegen om met graaf Paris te trouwen:

Well, think of marriage now; younger than you,
Here in Verona, ladies of esteem,
Are made already mothers: by my count,
Act  1 scene 3, 75-77

Als je bedenkt dat Julia pas 14 jaar is, merk je wel dat het toneelstuk bijna 500 jaar oud is, maar dat terzijde. Geen duidelijke plaatsaanduiding in ieder geval. Een ander voorbeeld: als Romeo probeert om zijn vriend Mercutio en Julia’s neef Tybalt tijdens een straatgevecht uit elkaar te halen, zegt hij:

Tybalt, Mercutio, the prince expressly hath
Forbidden bandying in Verona streets:
Hold, Tybalt! good Mercutio!
Act 3 scene 1, 89-91

Of bijna aan het einde, als de vader van Romeo belooft een gouden beeld te laten maken van Julia:

For I will raise her statue in pure gold;
That while Verona by that name is known,
There shall no figure at such rate be set
As that of true and faithful Juliet.
Act 5 scene 3, 310-313

Shakespeare zorgt dus wel dat we niet vergeten dat het toneelstuk zich in Verona afspeelt, maar een tour langs alle historische locaties uit het stuk is dus eigenlijk niet mogelijk. Toch hebben we in Verona onder andere het huis van Julia, het huis van Romeo, de tombe van Julia en de Via Shakespeare. Wat is daar dan te zien? En hoe is het zo gekomen dat deze plekken aangewezen zijn als dé plek waar je moet zijn? Dat hoor je de volgende keer in deel 2 van deze serie. Ik kan niet wachten! 😉