Vaccaboia! Het dialect van de regio Veneto

Toen we net in Italië kwamen wonen, kon ik geen woord verstaan van wat iedereen hier tegen me zei. Gelukkig verbeterde dat snel, vooral omdat ik vrijwilligerswerk ging doen tussen de Italianen bij Legambiente en me met veel motivatie op de Italiaans-cursus heb gestort. Elke week kon ik meer verstaan en begrijpen: een enorme openbaring! Alleen Aldo, mijn baas bij Legambiente, verstond ik niet. Ja, als hij het specifiek tegen mij had, dan ging het best goed. Maar verder was alles wat hij zei complete abracadabra voor mij.

Er waren ook wel andere Italianen die ik moeilijk kon volgen. Sommigen praatten heel snel, anderen heel zacht of nogal binnensmonds. Maar hoe meer ik met ze omging en beter werd in Italiaans, hoe makkelijker ik ze kon begrijpen. Alleen bij Aldo bleef ik grote vraagtekens in m’n ogen houden bij alles wat hij zei. Pas veel later kwam ik erachter dat Aldo speciaal voor mij Italiaans praatte en de rest van de tijd van alles riep in het dialect van de regio Veneto. Voor Italianen al moeilijk te volgen, maar voor mij als buitenlander al helemaal geen doen.

Door heel vaak en goed naar Aldo te luisteren en te proberen de verschillen tussen het Italiaans en het dialect op te vangen, heb ik uiteindelijk toch nog wel wat Veneto-dialect opgepikt. Zodat mijn met moeite verworven kennis niet verloren gaat, deel ik hier wat gouden regels en belangrijke woorden met jullie en als klap op de vuurpijl voeg ik er niet alleen een scheldkanonnade, maar ook mooie poëzie aan toe.

De eerste gouden regel is dat je in het dialect van Veneto voltooid deelwoorden moet inkorten. Dus in het Nederlands zou je dan bijvoorbeeld in plaats van ‘gegeten’ ‘gegé’ zeggen. Een paar voorbeelden:

parlato = parlá (gepraat)
incazzato = incazá (boos geworden)
mangiato = magná (gegeten)
capito = capío (begrepen)
sentito = sentío (gehoord)

Een tweede belangrijke regel is dat je de uitgang van de wij-vorm (-iamo) moet vervangen door -emo. Dus dan krijg je:

facciamo = femo (we doen)
siamo = semo (we zijn)
aspettiamo = aspettemo (we wachten)
andiamo = andemo, of beter nog: ‘ndemo (we gaan)

Ook belangrijk om te weten is dat bij alle woorden die eindigen op -one de laatste e verdwijnt. Om echt goed Veneto te spreken, moet je daarbij zo’n enorme klemtoon op de laatste lettergreep leggen dat het klinkt alsof je boos bent. Een barbone (zwerver) wordt dus een ‘barbón’ en een maglione (trui) een ‘majón’. De klemtoon mag zo sterk zijn dat het bijna ‘barbóng’ en ‘majóng’ wordt. Heel grappig om te horen en om stiekem een beetje na te doen.

Ik heb ook een lijstje ‘eerste hulp bij Veneto’ gemaakt met de dialectwoorden die ik Aldo het vaakst heb horen zeggen en waarvan ik uiteindelijk de betekenis heb weten te ontrafelen.

Dialect = Italiaans (Nederlands)

Vaccaboia! = … (Potverdrie! Letterlijk: koeienbeul)
Sa ghè? = Cosa c’è? (Wat is er? Aldo’s favoriete uitspraak)
ghèto = tu hai (jij hebt)
sito = tu sei (je bent)
Com’è la? = Come stai? (Hoe gaat het?)

indrio = indietro (achteruit)
fora = fuori (buiten)
robe = cose (dingen)
mia = mica (versterkend, bijv. Non son mia … = Ik ben echt niet ...)
mi = io (ik), te = tu (jij), lu = lui (hij)

vecio = vecchio (oud)
casin = casino (zooitje)
sto/sta = questo / questa (deze)
par = per (door)
parché? = perché? (waarom)

bon = buono (goed)
bondì = buongiorno (goedemorgen)
mejo = meglio (beter)
buso = buco (kuil/gat)
schei = soldi (geld)

stufo = stanco (letterlijk: gestoofd, son stufo = ik ben het zat)
ciacolare = chiacchierare (kletsen)
Magna e tasi! = Mangia e taci! (Eet en houd je mond!)
Crucco = Tedesco (Duitser of een andere buitenlander uit het Noorden, kan hatelijk bedoeld zijn)

Van Aldo en consorten heb ik ook goed leren schelden in Veneto-dialect. De meest beroemde persoon van wie je dit ook kunt leren is Germano Mosconi, de bekende sportnieuwslezer uit San Bonifacio, een klein dorpje tussen Verona en Vicenza. Bijna iedereen in Italië kent hem van zijn heftige schelduitbarstingen achter de schermen tijdens het opnemen van zijn programma’s. Kijk maar eens naar deze prachtige video:

Ik moet er wel even bij zeggen dat dit dus nooit op de Italiaanse televisie is uitgezonden. Hoe goed ze hier in Veneto ook zijn in schelden, wat er in deze video wordt gezegd is echt shockerend grof en zou op tv nooit geaccepteerd worden. Maar goed, dat betekent niet dat we niet mogen weten wat het betekent. Niet alle scheldkanonnades zijn dialect, maar voor de volledigheid heb ik ook de meest voorkomende Italiaanse scheldwoorden vertaald. Daar gaan we:

Porco dio / dio porco = God (is een) varken
Dio boia = God (is een) beul
Dio (schifoso) cane = God (is een smerige) hond

Vaffanculo = Verdomme (letterlijk: ga het in de kont doen)
Madonna putana = Maria (is een) hoer (extra grof omdat Maria hier bijzonder vereerd wordt)
Incazzare = over de zeik gaan

Ti do un pugno. = Ik geef je een klap op je smoel.
Chi è quel mona che batte la porta? = Wie is die idioot die met de deur slaat?
Chi è che fa quel cazzo di rumore lí? = Wie maakt daar dat fucking geluid? (cazzo = lul)

Dio cane, non si riesce a capire un cazzo.
Godverdomme, hier begrijpt niemand toch ene fuck van.

Se io trovo quello che mi ha fatto innervosire, dio can’, ghe do un pugno, che ghe spacco la testa. (laatste stukje is dialect)
Als ik degene vind die me zo op de zenuwen werkt, godverdomme, dan geef ik hem zo’n klap dat z’n hoofd breekt.

Lo troverò, quel deficiente, prima o dopo ehh.
Ik vind hem wel hoor, die idioot, vroeger of later.

Zo, dan weet je dat ook weer. Voor het geval je nu denkt dat het Veneto-dialect alleen maar gebruikt wordt om te schelden, dat is echt niet het geval. Het is voor velen een belangrijke tweede taal die ze met hun familie spreken of met vrienden en kennissen uit de regio. Ook in de rest van Italië spelen de regionale dialecten een belangrijke rol. Volgens onderzoek van het ISTAT (het Italiaanse Centraal Bureau voor de Statistiek) uit 2015 spreekt 32,2% van de Italianen regelmatig dialect binnen de familie en 14% voornamelijk dialect.

Het Veneto-dialect is voor sommigen zo’n belangrijk deel van hun identiteit dat ze er hele websites met woordenlijsten voor maken en hier vind je een serieuze grammatica van het dialect. Ook hebben mensen de moeite genomen om een behoorlijke hoeveelheid Wikipedia-pagina’s te vertalen in dialect. Wie nieuwsgierig is kan bijvoorbeeld hier eens kijken naar de pagina over Verona.

Er is ook literatuur in het Veneto-dialect geschreven. Een van de bekendste auteurs op dit gebied is de 19e/20e eeuwse dichter Berto Barbarani, die voornamelijk in het Veronese dialect dichtte. Je kunt hem in de stad terugvinden op het hoekje van Piazza Erbe richting Casa di Giulietta, waar hij een bronzen standbeeld heeft gekregen.

Als je een beetje Italiaans kunt, is het leuk om te proberen de gedichten van Barbarani te begrijpen, maar anders is het ook gewoon mooi om naar te luisteren. Een van zijn bekendste gedichten heet Voria Cantar Verona (Ik zou willen zingen van Verona). Dit gedicht gaat over een mythisch Verona van vroeger tijden, waarin ook Romeo en Julia te vinden zijn. Na elk couplet brengt de dichter de aandacht weer terug op de rivier de Adige (Adese), die maar blijft stromen. Om een idee te krijgen heb ik hieronder de eerste drie zinnen vertaald en hieronder kun je ook luisteren naar een prachtige voordracht van het gehele gedicht.

Voria cantar Verona, a una çerta ora / de note, quando monta su la luna:
quando i boschi che dorme el par che i cora / dentro sogni de barche a far fortuna
drio a l'aqua de l'Adese, che va / in çerca de paesi e de çità...

Vorrei cantare Verona, ad una certa ora di notte, quando si alza la luna:
quando i boschi addormentati sembra che corrano dentro sogni di barche in cerca di fortuna, seguendo l'acqua dell'Adige che va in cerca di paesi e città…
    - Vertaling in het Italiaans door Flavio Poltronieri

Ik zou willen zingen van Verona, op een bepaald uur van de nacht, wanneer de maan opkomt:
Wanneer de bossen die slapen lijken te rennen in dromen over boten die fortuin willen maken
Via het water van de Adige, die op zoek gaat naar dorpen en steden …

Zoals je ziet is het dialect van Veneto dus niet zomaar een paar vreemde losse woorden en zinnen of een collectie scheldwoorden. Het is de taal die mensen hier spreken met elkaar en waar ze zich het beste in kunnen uitdrukken. Het is een taal die je als Italiaan en al helemaal als buitenlander kunt leren begrijpen, maar moeilijk tot in de kleinste details vloeiend kunt leren spreken. Daarom is het ook de taal die de mensen hier verbindt, aan hun regio en aan elkaar. Om dus iets van Veneto en zijn inwoners te kunnen begrijpen, is het dialect onmisbaar.