Voor het nieuwe nummer van Ancient History Magazine (22) heb ik een artikel geschreven over Verona in de Romeinse tijd en wat je daar tegenwoordig nog van kunt zien. Het is heel leuk geworden, al zeg ik het zelf. Heb je altijd al willen weten waarom het balkon van Romeo & Julia eigenlijk Romeins is, of de Arena net zo groot is als het Colosseum of waarom de Ponte Pietra uit verschillende steensoorten bestaat? Dan moet je even hier klikken om de nieuwe Ancient History Magazine te bestellen. Ook de Romeinse Villa, het forum en het theater komen aan bod, dus als je het artikel hebt gelezen, weet je alles over Romeins Verona.
Om nog een extra voorproefje te geven, heb ik voor jullie, mijn trouwe fans 😉 , een overzicht gemaakt van alle plekken in Verona waar je nog iets terug kunt zien van de Romeinse geschiedenis. De lijst is natuurlijk niet compleet, maar bevat wel alle plekken die ik in de afgelopen twee jaar heb ontdekt. Dus als je de Romeinen of geschiedenis in het algemeen interessant vindt, kun je hier misschien wel wat inspiratie uit halen voor je volgende reis naar Verona. En mocht je nog een plek kennen die ik niet heb genoemd, laat het me weten! Dat vind ik leuk.
1. De Arena van Verona
Waarschijnlijk het meest bekende overblijfsel uit de Romeinse tijd in heel Verona. Het indrukwekkende amfitheater is gebouwd in de vroege eerste eeuw en is qua diameter het op drie na grootste in heel Italië. Er is nog aardig veel van over, zozeer dat er in de zomer nog steeds opera’s gehouden worden, die zeer de moeite van het bezoeken waard zijn.
2. Het Romeinse theater + archeologisch museum
Iets minder goed bewaard gebleven dan de Arena, maar een must om te bezoeken voor elke geschiedenisfan. Des te meer omdat je met hetzelfde kaartje ook het archeologisch museum mag bezoeken, waar je een mooi overzicht kunt zien van de Romeinse geschiedenis van Verona en haar monumenten.
Je vindt er ook alle objecten die gevonden zijn in het theater, zoals dit toffe beeld van een sfinx:
3. Ponte Pietra
Misschien niet de mooiste brug van Verona (dat is de Ponte Scaligero uit de Middeleeuwen), maar wel de oudste. De twee witte kalkstenen bogen zijn nog origineel Romeins, de rest van de brug is Middeleeuws. Er was in de Romeinse tijd nog een andere brug over de Adige in het verlengde van de Corso Sant’Anastasia, de Ponte Postumia. Over deze brug liep de Via Postumia, een lange consulaire weg die Genua in het westen met Aquileia in het oosten verbond. Helaas zijn er van deze tweede brug alleen wat stenen over die in de 19e eeuw uit de Adige gevist zijn.
4. Madonna Verona op Piazza Erbe
Piazza Erbe was het vroegere Romeinse forum. Daar is helaas niet veel meer van te zien, maar midden op het plein staat wel een fontein die gemaakt is van Romeinse resten. De middeleeuwse heerser Cansignorio della Scala had ter gelegenheid van het aquaduct dat hij naar de stad had laten aanleggen een grote marmeren waterbak laten combineren met een Romeins vrouwenbeeld. De fontein wordt Madonna Verona genoemd, naar het vrouwenbeeld dat nu symbool staat voor de stad.
5. Corte Sgarzerie
Over deze opgraving heb ik al eens eerder een stukje geschreven. In het weekend kun je hier de fundamenten van het Capitolium bekijken. Deze tempel was gewijd aan Jupiter, Juno en Minerva en stond in de Romeinse tijd aan de Via Postumia en het forum, op de plek waar nu het Palazzo Maffei staat met daarin het superdeluxe restaurant Ristorante Maffei. Hier meer info over de openingstijden.
6. Porta Borsari
In de keizertijd was deze poort, die toen nog Porta Iovia (Jupiterpoort) heette, de belangrijkste toegang tot de stad. De huidige naam ‘Borsari’ verwijst naar de naam van de soldaten die in de Middeleeuwen bij deze poort de invoerbelastingen inden. De inscriptie is pas later, in de 3e eeuw, door keizer Gallienus aangebracht, ter gelegenheid van zijn restauratie van de stadsmuren.
7. Porta Leoni
Van de tweede overgebleven Romeinse stadspoort weten we niet hoe deze in de Romeinse tijd genoemd werd. De huidige naam verwijst in ieder geval naar het in de buurt gevonden Romeinse graf met een beeld van twee leeuwen erop, dat nu nog steeds verderop te zien is tussen de San Fermo en Ponte Navi, achter het beeld van Umberto I. Naast de poort is de straat opengemaakt om te laten zien dat daar een soort ommuurde controlepost was met torens op de hoeken, waar bezoekers zich moesten melden voor ze de stad in mochten.
8. Boog van de Gavi
De Arco dei Gavi heeft wel wat weg van een stadspoort, maar aan de twee kleinere entrees aan de zijkanten kun je zien dat het een ereboog was. Hij is opgericht door de familie Gavius en gebouwd door de architect Lucius Vitruvius Cerdo, wiens naam bijzonder genoeg ook twee keer op het monument vermeld staat. Deze Vitruvius is overigens niet de beroemde architect en auteur Marcus Vitruvius Pollo, ook al werd die link eerder wel eens gelegd. De boog stond vroeger niet ver van waar hij nu staat, langs de Via Postumia op zo’n 500 meter van de Porta Borsari.
9. Villa Romana di Valdonega
Ook over deze opgraving heb ik wel eens eerder geblogd. De Romeinse villa in de wijk Valdonega is de enige villa uit de Romeinse tijd die je kunt bezoeken in heel Verona. De ruimte die je kunt bekijken is waarschijnlijk een luxe eetkamer geweest met bijpassende schitterende natuur-mozaïeken, muurschilderingen met allerlei vogels en zuilen opgetrokken uit Veronees roze marmer. De villa is net buiten het centrum, maar is de moeite van een uitstapje waard. Hier meer info over de openingstijden.
10. Museo Lapidario Maffeiano
Niet mijn favoriete museum, maar dat komt niet door de collectie. Deze verzameling Latijnse, Griekse en anderstalige oude inscripties van de Veronese wetenschapper Scipione Maffei is namelijk enorm indrukwekkend. Het is ook leuk om te zien dat er veel namaak-inscripties in de collectie terecht zijn gekomen, die pas later nep bleken te zijn. Alleen is de opstelling weinig inspirerend en wordt er bijna geen achtergrondinformatie gegeven over de inscripties, waardoor je meestal niet weet waar je naar staat te kijken. Alleen voor de echte liefhebber dus.
11. Scavi Scaligeri - momenteel gesloten
Elke keer loop ik hoopvol het Piazza dei Signori op om te kijken of de Scavi Scaligeri eindelijk weer open zijn. Maar het is ijdele hoop, want al sinds 2015 zijn de opgravingen gesloten vanwege werkzaamheden in het nabijgelegen Palazzo del Capitano. Ik hoop dat ik in 2020 eindelijk de mozaïekvloeren kan zien van het Romeinse huis dat daar gevonden is. Wie weet.. In de tussentijd hier alvast een foto:
12. Muur van Gallienus
De tijd van keizer Gallienus in de derde eeuw was geen rustige periode. Na aanvallen van de Alamanni, besloot Gallienus om de muur van Verona uit te breiden, zodat in ieder geval de Arena er ook binnen zou vallen. In Piazzetta Mura Gallieno, naast de Arena, kun je zien dat dit een haastig klusje is geweest, waarbij alle los- en vastzittende stenen die er maar te vinden waren gebruikt zijn.
13. Mozaïekvloer in de kelder van de Benetton, Via Mazzini 41
Best bijzonder om tussen de veelkleurige polo’s en truien met V-halzen een Romeins vloermozaïek te zien. Er staat verder geen informatie bij, dus het is niet helemaal duidelijk waar we precies naar staan te kijken. Maar mocht je aan het shoppen zijn in de sjiekste winkelstraat van Verona, neem dan zeker even een kijkje.
14. Tempel van Jupiter - Via Torbido
Deze tempel van Jupiter stond ooit net naast de Porta Borsari aan de huidige Via Diaz. Toen in 1930 de Chiesa di San Michele alla Porta werd gesloopt om ruimte te maken voor de Ponte della Vittoria, kwamen de resten van deze tempel naar boven. Deze zijn vervolgens eerst gedumpt op het Piazzetta Santi Apostoli en liggen tegenwoordig verdrietig in een parkje aan de Via Torbido tegenover de begraafplaats Cimitero Monumentale, met een verweerd, onleesbaar informatiebord erbij. Dus doe deze tempel een plezier en ga eens kijken. Het is niet veel en het is zo’n tien minuten lopen van het centrum, dus ook dit is alleen voor de liefhebber.
15. Verschillende Romeinse (graf)stenen, geïntegreerd in andere gebouwen
Ik heb een heel leuk boekje ontdekt (helaas alleen in het Italiaans), waarin de schrijfster, Mareva de Frenza, ons meeneemt langs allerlei Romeinse stenen die hergebruikt zijn in nieuwere gebouwen. Ik ben al zo vaak langs veel van die stenen gelopen, zonder dat het me überhaupt was opgevallen dat ze Romeins waren! Ik zal een voorbeeld geven. Achter de Porta Borsari staat midden op een terrasje een grote roze steen, waar mensen vaak hun glazen op zetten. Maar als je de inscriptie leest, blijkt het een Romeinse grafsteen uit de eerste eeuw na Christus te zijn. Het is wel zielig, want dit Romeinse meisje, Petronia Tertullia, dochter van Gaius, is maar 13 jaar geworden. Dat we nu elke keer als we onder de Porta Borsari door lopen even aan haar kunnen denken, vind ik wel heel bijzonder!
16. Domus di Piazza Castelvecchio
Onder de huidige plek van de Arco dei Gavi is in 2011 een Romeins huis gevonden. De mozaïekvloeren daarvan zijn te zien in het museum van Castelvecchio, zelfs zonder dat je het museum daadwerkelijk in hoeft. Als je met je neus naar de Arco en de rivier staat, zie je links een glazen raam in de muur van Castelvecchio, waardoor je een glimps kunt opvangen van de 'sala del Mosaico'. Gratis en voor niks. Wat wil je nog meer?
Bonus: 17. Restje van de boog van Jupiter Amon
Deze was ik nog vergeten! Op het hoekje tussen de Corso Porta Borsari en de Via Quattro Spade kun je een stukje van de fundering van de boog van Jupiter Amon zien. Hiervoor moet je vóór de etalage van schoenenwinkel Principe 1936 gaan staan en links van je naar beneden kijken.
De boog van Jupiter Amon markeerde de entree tot de gebouwen ten westen van het Romeinse forum, waaronder waarschijnlijk een tempel voor de keizercultus. De boog is vernoemd naar het enige wat er tegenwoordig nog van over is: een sluitsteen met het gebeeldhouwde hoofd van Jupiter erop, afgebeeld als de Egyptische god Amon. Deze kun je bekijken in het Lapidario Maffeiano.
Meer weten?
Bolla, M., The Arena of Verona. Caselle di Sommacampagna, 2013. (Engels)
Bolla, M., Verona Romana. Caselle di Sommacampagna, 2015. (Italiaans)
Bolla, M., Il Teatro Romano di Verona. Caselle di Sommacampagna, 2016. (Italiaans)
De Frenza, M., Le Pietre Raccontano. Guida alla Vita Quotidiana di Verona Romana. Caselle di Sommacampagna, 2018 (Italiaans)