Het Colosseum, de Sint Pieter, het Forum Romanum, de Vaticaanse Musea, het Pantheon, de Trevifontein en de Spaanse trappen. Heb je dat allemaal al gezien? Dan wordt het tijd voor de Galleria Borghese, de San Clemente, de San Giovanni in Laterano, de keizerfora en de zuil van Trajanus, het Capitolijns museum en Piazza Navona. Dan heb je alles wel gezien toch? Oh nee hoor, eigenlijk begint het nu pas! Afgelopen januari heb ik in Rome weer wat juweeltjes ontdekt die nog niet compleet platgelopen worden door toeristen. Dus voor iedereen die wel eens wat anders wil doen in Rome dan wat iedereen al doet: hier komen 3 tips.
1. Via Appia op de fiets en de Catacomben van Calixtus
Heb je de drukte van de stad wel weer even gezien? Trek dan een ochtendje uit om bij te komen in het park langs één van de oudste wegen van het Romeinse rijk: de Via Appia. Of maak er voor mijn part een hele dag van, zo mooi is het! Op zondag is de weg afgesloten voor auto’s en dan kun je er heerlijk wandelen of fietsen. Onderweg kun je ook nog allerlei Romeinse en christelijke monumenten bekijken. Het begint al bij de stadspoort: de Porta San Sebastiano, één van de best bewaarde poorten in de stadsmuur, gebouwd door keizer Aurelianus in de 3e eeuw. In de poort zit het gratis museum over de geschiedenis van de Aureliaanse muur. Ik ben er nog niet geweest, maar het lijkt me wel heel tof om binnenin een Romeinse poort te staan!
Verder vind je langs de weg een Romeinse triomfboog (of was het misschien toch een boog van een aquaduct?) die de ‘boog van Drusus’ wordt genoemd. Je komt ook verschillende Romeinse grafmonumenten tegen en in de kerk Santa Maria in Palmis kun je zelfs een kopie van de voetafdruk van Christus zien. De kerk is gebouwd op de plek waar Petrus een visioen zou hebben gekregen toen hij op het punt stond Rome uit te vluchten voor de christenvervolgingen. Hij zag Jezus naar de stad toe lopen en vroeg hem ‘Domine, quo vadis?’ ‘Heer, waar ga je naartoe?’. Christus antwoordde dat hij naar Rome ging om opnieuw gekruisigd te worden. Gelukkig begreep Petrus wat Jezus bedoelde en hij besloot niet langer te vluchten en terug te gaan naar de stad om daar later zelf gekruisigd te worden.
Bij het informatiecentrum op Via Appia Antica nummer 58/60 kun je als je wilt een fiets huren waarmee je ook bij andere monumenten verderop kunt komen, zoals het stadion van keizer Maxentius of het mausoleum van een Romeinse dame uit de eerste eeuw voor Christus: Caecilia Metella. Ik ben zelf niet op de fiets gegaan, maar heb op de heenweg de bus genomen naar de Catacomben van Sint Calixtus, de grootste ondergrondse christelijke begraafplaats aan de Via Appia. Het hele complex van onderaardse gangen is 4 lagen diep, 15 hectare groot en er zijn 500.000 christenen begraven tussen de 2e en de 4e eeuw, waaronder 16 pausen. Je kunt er makkelijk de weg kwijtraken en dus word je rondgeleid langs alle mooie muurschilderingen en inscripties. Wees niet bang, je krijgt geen botten of schedels te zien ofzo, daarvoor zou je hierheen moeten.
Na de Catacomben ben ik de hele Via Appia afgelopen terug naar het centrum van de stad. Heel ontspannend en ik ben zelfs een beetje verbrand. Dus extra tip: zelfs in januari zonnebrand meenemen.
Praktische info:
Route: blauwe metrolijn naar Colosseo en dan bus 118 naar Via Appia of rode metrolijn naar San Giovanni in Laterano en dan bus 218 naar Via Appia.
Kaart: Hier vind je alles wat er te zien is aan de Via Appia.
Catacomben van Sint-Callixtus: voor 8 euro krijg je een tour in het Engels of een audiotour in het Nederlands (ik heb gehoord dat die wel heel ouderwets is). Het is altijd 15 graden in de catacomben, dus kleed je daarop. In het toeristische seizoen kan het erg druk zijn, dus kom vroeg of probeer één van de minder toeristische catacomben in de buurt: de catacomben van Domitilla of San Sebastiano.
2. Drie kerken op een rij: Santa Maria Maggiore, Santa Prassede en San Pietro in Vincoli
Ik hou van mozaïeken. Daarom is mijn favoriete kerk in Rome de San Clemente met het meest schitterende apsismozaïek ooit. Maar, de Santa Maria Maggiore en de Santa Prassede kunnen er ook wat van. En ze liggen zelfs naast elkaar in de buurt van station Termini, dus je kunt er een leuke stadswandeling van maken. In de Santa Maria Maggiore vind je een prachtig apsismozaïek en op de muren mozaïeken met verhalen uit het oude testament. Heel mooi, heel groot, heel indrukwekkend.
De Santa Prassede daarentegen is een kleine schattig kerkje in een straatje verderop, waar de mozaïeken niet zo megagroot zijn, maar extra mooi, omdat je ze van heel dichtbij kan bekijken. Het plafond van de compleet gemozaïekte kapel van San Zeno is niet zo hoog, dus je ziet steentje voor steentje hoe het allemaal gemaakt is. Doe als een gierige Hollander en wacht 5 minuten totdat een andere toerist een euro in de verlichting gooit, want anders zie je eigenlijk niet veel.
Ik heb mijn kerkenwandeling tussen Termini en het Colosseum afgemaakt met de San Pietro in Vincoli, de kerk gewijd aan de ketenen (vincoli) van Petrus. Er zijn twee sets boeien, één van allebei de keren dat Petrus gevangen heeft gezeten. De eerste keer was in Jeruzalem toen hij op miraculeuze wijze bevrijd is door een engel en de tweede keer was in Rome voorafgaand aan zijn kruisiging. Volgens de legende gebeurde er een wonder toen paus Leo I de twee boeien naast elkaar hield: ze smolten spontaan aan elkaar vast.
Toch is de San Pietro in Vincoli waarschijnlijk het meest beroemd vanwege het beeld dat Michelangelo maakte voor de graftombe van paus Julius II: Mozes met de hoorntjes.
Ja, ze zitten er echt, middenin het woeste kapsel van Mozes: twee leuke hoorntjes. Maar hoezo?? Mozes was toch een mens, niet één of andere satyr? Klopt, er zit iets heel anders achter en dat heeft te maken met een vertaling van de bijbel. In de 4e eeuw vertaalde de kerkvader Hiëronymus het Hebreeuwse Oude Testament in het Latijn en zijn vertaling werd zo algemeen gebruikt dat hij bekend is komen te staan als de Vulgaat (afgeleid van vulgatus, algemeen bekend). Alleen had hij een probleem bij het vertalen van de Hebreeuwse tekst over Mozes die net van God de tien geboden had gekregen, Exodus 34:29. In de Nieuwe Bijbelvertaling staat tegenwoordig: ‘Mozes daalde de Sinaï af, met de twee platen van het verbond bij zich. Hij wist niet dat zijn gezicht glansde doordat hij met de HEER had gesproken.’ Deze vertaling is gebaseerd op het Hebreeuwse woord ‘qaran’ dat ‘glansde’ betekent. Maar aangezien de Hebreeuwse bijbel zonder klinkers is geschreven, had er net zo goed ‘qèrèn’ kunnen staan, ‘hoorn’. Foutje van Hiëronymus? Of had hij er een andere reden voor? In ieder geval wordt Mozes sinds deze vertaling dus regelmatig met hoorntjes op zijn hoofd afgebeeld.
3. Het park naast het Colosseum (Domus Aurea + thermen van Trajanus/Titus)
Ben je na de kerkenwandeling wel toe aan een beetje rust? Of ben je net bij het Colosseum geweest en moet je even bijkomen van alle indrukken? Op nog geen 10 minuten van het Colosseum kun je heerlijk relaxen zonder al te veel toeristen en misschien zelfs een paar echte Romeinen in het Parco del Colle Oppio. Degene die we daarvoor moeten bedanken is keizer Nero, die besloot dat hij een enorm paleis wilde bouwen op de heuvel Oppius met schitterende tuinen vol met allerlei geïmporteerde wilde dieren en zelfs een aangelegd meer op de plek waar nu het Colosseum staat. Of hij daarvoor het oude stadscentrum van Rome in brand heeft moeten steken of dat het toevallig uit zichzelf in vlammen op is gegaan, zullen we waarschijnlijk nooit weten. Dit enorme paleizencomplex, de Domus Aurea (gouden huis), werd na de dood van Nero door keizer Vespasianus en zijn zoon en opvolger Titus ‘teruggegeven aan het volk’ door het Colosseum op de plek van het meer te bouwen en op de plek van het paleis een thermencomplex neer te zetten, de thermen van Titus. Wat wel een beetje zielig was voor Titus was dat keizer Trajanus nog geen 30 jaar later, in het jaar 109, ook thermen liet bouwen, precies naast die van Titus. En alsof dat nog niet erg genoeg was, waren de thermen van Trajanus ook nog eens minstens drie keer zo groot. Op het plaatje hieronder kan je dat mooi zien:
Gelukkig heeft keizer Titus de bouw van de veel grotere termen van Trajanus niet meer mee hoeven maken en weet hij ook niet dat er van zijn termen tegenwoordig eigenlijk amper meer iets over is, terwijl er nog behoorlijk indrukwekkende ruïnes van de termen van Trajanus in het park staan. Als je het leuk vindt, kun je op het kaartje hieronder kijken waar je nog stukjes thermen kan vinden:
En om je een beetje te oriënteren: wat op het kaartje nummer 2 is, vind je op Google Maps tussen de Viale del Monte Oppio en het Largo della Polveriere en ziet er tegenwoordig zo uit:
Kleine disclaimer: als je vanuit het Colosseum naar het park toe loopt, ga dan niet op het eerste bankje dat je ziet zitten huilen en mij een boze mail sturen dat het park smerig is en dat er allerlei schimmige figuren rondlopen. Loop nog 5 minuten verder door totdat je de ruïnes van de termen van Trajanus ziet, want daar is het veel groener en schoner.
Bonustips: lekker eten
Mijn favoriete snelle lunchplek zit in de buurt van de Sint Pieter: Wine Bar De’ Penitenzieri. Je kunt hier een koffietje drinken aan de bar en heerlijke broodjes halen met gegrilde groenten, kaas, vlees en van alles en nog wat. Het is niet al te idioot duur, wel lekker rustig en je kunt je broodje fijn in de zon opeten op de trap van de kerk Santo Spirito in Sassia.
Wil je wat uitgebreider lunchen of lekker avondeten in de buurt van het Colosseum? Dan kun je naar Mario’s gaan, achter het forum van Trajanus op zo’n 10 minuten lopen van het Colosseum. Ze hebben er heerlijke pasta’s en het is een echt Italiaans restaurant zonder toeristenmenu.
In de buurt van station Termini werd me Trattoria Vecchia Roma aangeraden door de Italianen daar in de buurt, maar helaas zat dat helemaal vol op zaterdagavond. Het zag er heel gezellig en typisch Italiaans uit en wordt ook heel goed gewaardeerd op Tripadvisor, dus zeker dat ik daar volgende keer naartoe ga.
IJsjes, ook heel belangrijk! Op Piazza Navona zit Tre Scalini waar je een heerlijke tartufo gelato, een ijstruffel kan bestellen. Alleen doen als je goed veel zin in ijs hebt, anders krijg je het nevernooit op, maar o wat is dat toch lekker!
