Filmtip: Benvenuti al Sud

Italië is nog niet zo lang één land en dat merk je. Naast de al behoorlijk grote regionale verschillen is er een andere, nog sterkere scheidslijn te vinden in het land: die tussen Noord- en Zuid-Italië. Het weer, de mensen, de gewoontes: ze zijn zo verschillend dat het soms niet voor te stellen is dat het Noorden en het Zuiden allebei onderdeel zijn van hetzelfde land. Over het algemeen is er vanuit het Noorden weinig liefde voor het Zuiden en andersom ook niet. Er bestaan van beide kanten dan ook behoorlijk wat vooroordelen en stereotyperingen en die kunnen naast beledigend ook ongelofelijk grappig zijn. Een goed voorbeeld daarvan is de geweldige film Benvenuti al Sud (2010) (Welkom in het Zuiden).

De film opent in het Noorden op het mooie domplein van Milaan. Postmedewerker Alberto, zijn vrouw Silvia en hun zoontje brengen een bezoekje aan de stad en meteen komt het eerste vooroordeel. Wanneer Alberto een ballon voor zijn zoontje wil kopen, weigert zijn vrouw dat, omdat de straatverkoper geen bonnetje geeft. Zonder bonnetje geen ballon, alles moet wel volgens het boekje in het Noorden. De toon is mooi gezet.

Alberto wacht al vijftien jaar op een overplaatsing naar het postkantoor in Milaan, omdat zijn vrouw daar graag zou willen wonen. Nu er eindelijk een plek vrij is, krijgt een ander voorrang vanwege een handicap. Alberto besluit zich voor te doen als gehandicapte om de volgende plek voor zichzelf te verzekeren, maar natuurlijk verraadt hij zichzelf. Hij krijgt de keuze: óf ontslag, óf overplaatsing naar de ergste plek die je maar kunt bedenken: het Zuiden. Om precies te zijn, naar Castellabate in de buurt van Napels.

Hoe moet hij dit zijn vrouw gaan vertellen, die al gerekend had op de overplaatsing naar Milaan? Is zijn relatie wel bestand tegen dit nieuws? Het leven van Alberto en zijn gezin is namelijk zo burgerlijk als maar zijn kan. Alberto loopt de hele avond met een beige smurfen-slaapmuts om geen kou te vatten. Wel je schoenen uit voor je binnenkomt en ‘s avonds geen koffie meer hoor, daar zit veel te veel cafeïne in. Op z’n meest een kopje kruidenthee (tisana).

Wanneer hij het nieuws vertelt, wordt het inderdaad geen gezellige avond. Silvia maakt hem uit voor pirla, een typisch Milanees scheldwoord dat vroeger ‘tol’ betekende, maar nu meer ‘idioot’. Ook de andere scheldwoorden die voorbijkomen zijn typisch noordelijk, zoals santa polenta (heilige polenta) in plaats van santa Madonna als uitroep op een moment van frustratie. Ook porca trota (varkensforel) is een mooie beschaafde variant van het noordelijke scheldwoord porca troia (varkenshoer).

Als je bedenkt wat voor type Silvia is, dan is het ook logisch dat ze het nieuws niet goed opvat. Ze is lid van een groep vrouwelijke buurtwachters die ervoor zorgen dat alles ordelijk verloopt op straat, onder andere door zoenende tieners weg te sturen. Ze heeft ook grootse plannen voor haar zoontje van acht: die moet naar een goede middelbare school, dan de universiteit en dan wordt hij advocaat. Een verhuizing naar het Zuiden zit niet in die toekomstplannen, dus zij en de kleine Chicco blijven dus ook fijn in het Noorden.

Ook Alberto’s vrienden van het kaasproeverij-genootschap ‘De Illustere Academie van de Gorgonzola’ (een typisch noordelijke kaas, van origine uit de buurt van Milaan), maken het hem niet makkelijk met hun horrorverhalen over het Zuiden. Het is er veel te heet, je snapt geen woord van wat ze zeggen, het zijn allemaal mafiosi, er zijn aardbevingen en iedereen is er arm behalve de maffiabazen. Je weet wat ze zeggen: Napels zien en dan sterven. Ja, dat kan ook niet anders: of je wordt ziek van het rare eten dat ze daar serveren of je pikt er een of andere ziekte op omdat je de hele dag tussen het afval zit. Daarbij zijn het allemaal terroni (boerenlullen): simpele types die nog geen dag hard kunnen werken.

Dus daar gaat Alberto, bewapend met een brandblusser, een kogelvrij vest, zonnebrand factor 50 en een muizenval die zijn zoontje hem op het laatste moment toestopt: op weg naar het Zuiden. In eerste instantie vindt hij daar natuurlijk precies wat hij verwachtte: hij denkt dat iedereen hem wil bestelen, hij ziet alle medewerkers van het postkantoor als luiwammessen die de hele dag niets anders doen dan koffie drinken en veel te lang lunchen en hij denkt dat iedereen daar z’n afval gewoon uit het raam gooit. Hoe dit ooit nog goed kan komen, moet je zelf maar gaan bekijken. Hier in ieder geval vast een tipje van de sluier in de trailer:

Als je na Benvenuti al Sud geen genoeg kunt krijgen van de hilarische taferelen waarin de verschillen tussen Noord en Zuid zichtbaar worden, dan kun je ook het vervolg, Benvenuti al Nord, kijken. In deze film komt Alberto’s zuidelijke collega Mattia bij een postkantoor in het Noorden werken. Dit vervolg is misschien niet zo briljant als het eerste deel, maar bevat zeker wel een paar pareltjes.

En nu de grote vraag: klopt er nou iets van de vooroordelen uit deze films? Ik moet zeggen, de makers hebben de vinger wel heel goed op de zere plek weten te leggen. De vooroordelen die naar voren komen zijn inderdaad precies de dingen die door de noorderlingen over de zuiderlingen worden gezegd en andersom. Samenvattend komt het hierop neer: in het Noorden wordt gewerkt, in het Zuiden wordt geleefd. En over het algemeen zit daar wel een kern van waarheid in.

Natuurlijk zijn de vooroordelen en stereotypes in de film enorm uitvergroot, maar ik heb wel het idee dat er een verschil in instelling en levensvisie is tussen de noorderlingen en de zuiderlingen. In het Noorden zijn ze er erg trots op dat ze zo hard werken (al vinden wij dat als nog noorderlijkere noordelingen allemaal nog wel meevallen). Het is dus best logisch dat ze het Zuiden, waar de werkloosheid veel hoger is dan in het Noorden, zien als lui. En ook logisch dat de zuiderlingen de noorderlingen zien als koud en gesloten, omdat ze zo op werk gefocust zijn. Om over de verschillende eetgewoontes nog maar niet te spreken, want dat is al een drama tussen de noordelijke regio’s onderling, laat staan tussen Noord en Zuid.

Misschien is het het klimaat en sowieso is het deels de geschiedenis van Italië die erachter zit, maar dat er verschillen zijn tussen Noord en Zuid valt niet te ontkennen. Dan kun je je natuurlijk nog de vraag stellen waar het beter is, in het Noorden of in het Zuiden? Tsja, eigenlijk kiest iedereen dan natuurlijk voor de plek waar hij of zij zelf vandaan komt. Op een paar uitzonderingen na, want ik ken ook Sicilianen die in het Noorden prima gedijen en bij wie de ‘noordelijke’ instelling van hard werken ook goed past. En voor ons Nederlanders? Ik denk dat een verhuizing naar Zuid-Italië voor ons een hevigere cultuurschok zou zijn, maar dat we op termijn net als Alberto ook wel de positieve kanten van het zuidelijke leven in zouden kunnen zien. Dan wordt het gezegde van Alberto’s zuidelijke collega Mattia misschien wel bewaarheid:

“Quando un forestiero viene al Sud piange due volte, quando arriva e quando parte.”

Wanneer een vreemdeling naar het Zuiden komt, huilt hij twee keer: wanneer hij aankomt en wanneer hij vertrekt.