Een Romeinse tempel onder de Corte Sgarzerie in Verona

Ik heb een stukje van een Romeinse straat gezien gisteren. Gewoon hier in Verona! En dan bedoel ik niet een moderne weg waar vroeger een Romeinse weg heeft gelopen, maar echt een stukje 2000 jaar oude straat met straattegels en al. Hoe vet is dat?

In de eerste paar weken dat we hier vorig jaar waren had ik het bordje van deze opgraving al gespot, maar het pleintje had zo’n rare naam dat ik steeds vergat hoe het heette. En inmiddels ben ik erachter dat dat ook niet zo raar is, want de naam van deze corte(=binnenplaats) is geen Italiaans, maar Veronees dialect voor het kaarden van wol. In de middeleeuwen werd dit pleintje gebruikt door de goed lopende Veronese textielhandel, waarvoor in die tijd ook de loggia in het midden van het plein gebouwd is.

Leuk hoor die middeleeuwen, maar wat natuurlijk nog veel interessanter is: wat zit eronder? Daarvoor moet ik eerst wat meer vertellen over Verona in de Romeinse tijd. Het begon allemaal met de straat die op het plaatje hieronder aangeduid wordt met decumanus maximus, de belangrijkste oost-west georiënteerde straat in elke Romeinse stad.

Op het moment dat die straat aangelegd werd in 148 v. Chr. was heel Verona er namelijk nog niet. Ja, er was een klein dorpje op de berg, maar zeker nog geen stad. Het eerste wat hier dus aangelegd werd was die straat, de Via Postumia, die Genua verbond met Aquileia, ten Noorden van Venezië. Pas ongeveer 100 jaar later besloten de Romeinen een stad te bouwen in deze bocht van de Adige die Verona zou gaan heten. Dit deden ze (zoals bijna in alle Romeinse steden) volgens een superhandig schaakbordpatroon, waarbij alle straten haaks op elkaar staan, net zoals ze gewend waren bij het opbouwen van hun legerkampen. Haaks op de Via Postumia (de huidige Corso Porta Borsari en Corso Sant’Anastasia) construeerden ze dus de belangrijkste noord-zuid georiënteerde straat van de stad: de cardo maximus (tegenwoordig de Via Cappello waar Casa di Giulietta aan ligt). Op de kruising van deze twee grote straten kwam het forum te liggen, het belangrijkste plein van de stad waar belangrijke politieke, economische en religieuze zaken plaatsvonden. Vandaag de dag is het Romeinse forum nog steeds een van de beroemdste pleinen van de stad: Piazza Erbe.

Voor al die belangrijke zaken had het forum natuurlijk allerlei publieke gebouwen nodig en daarom werden aan de zuidwestkant een basilica (o.a. gebruikt als rechtbank) en de curia (het gemeentehuis) gebouwd. Aan de noordwestkant bouwde men een enorm tempelcomplex: 35 meter breed en 42 meter diep, dus 1470 m2. Is jouw huis zo groot? Het mijne is 60 m2, dat klinkt nu wel een beetje sneu, maar goed, ik ben dan ook niet Jupiter, Juno en Minerva, aan wie deze tempel gewijd was. De tempel werd Capitolium genoemd, een verwijzing naar de enorme tempel van Jupiter, Juno en Minerva op het Capitool in Rome.

‘O leuk, een Romeinse tempel in Verona, dat wil ik wel eens zien!’ denk je nu misschien. Ehmm, sorry, zo mooi is het helaas niet. Na de vierde eeuw werd zo’n beetje iedereen in Italië christelijk en dat betekende dat alle tempels die niet als kerk in gebruik genomen werden (denk aan het Pantheon in Rome) in onbruik raakten, instortten/in brand vlogen en daarna als steengroeve gebruikt werden om andere gebouwen mee te bouwen. In Verona is Theodorik de Grote met zijn Ostrogoten een notoire plunderaar geweest rond het jaar 500. Hij heeft onder andere bijna de hele buitenste ring van de Arena laten afbreken en ook van de resten van het Capitolium het nodige hergebruikt. Heel leuk, want zo kun je af en toe in middeleeuwse gebouwen roze stukjes Arena herkennen, maar van het Capitolium is hierdoor dus zo goed als niks overgebleven. Het was zelfs tot voor kort niet eens bekend waar het Capitolium had gestaan! Het enige wat je nu nog kunt zien zijn de ondergrondse delen van de tempel: de fundamenten van de zuilengalerij (porticus) die rondom de tempel liep. Deze fundamenten worden de cryptoporticus genoemd, de verborgen zuilengalerij, omdat hij niet te zien was in de Romeinse tijd. De cryptoporticus was opgebouwd uit twee stevige bogen die in het midden rustten op een rij zuilen en een gedeelte daarvan is nu nog te zien in de Corte Sgarzerie.

En dat ziet er tegenwoordig dus zo uit:

Waarom is dit nou leuk? Eigenlijk is het toch gewoon een hoopje ouwe stenen? Ja, dat is het ook. Maar toch.. ik vind het zo mooi dat ik na meer dan 2000 jaar nog kan zien op welke straatstenen de mensen toen hebben gelopen. En zo bijzonder dat als ik op Piazza Erba sta, dat ik weet dat dit plein al sinds de Romeinen het belangrijkste plein van de stad is. En dat ik weet dat als ik langs de Corte Sgarzerie loop, dat ik dan over de oudste Romeinse weg van Verona loop, omdat het Capitolium recht aan die weg is gebouwd. En wist je trouwens dat het beeld van Madonna Verona op Piazza Erbe eigenlijk een 2000 jaar oud hergebruikt beeld uit het Capitolium is? Misschien was het wel Minerva of Juno zelf!

Voor mij zijn het niet de stenen, maar de verhalen erachter die de geschiedenis ook in de stad van nu tot leven brengen. Als het aan mij ligt wordt mijn volgende (vrijwilligers)baantje bij de Corte Sgarzerie!

P.S. Dit is een trailer van het informatiefilmpje dat ze in de Corte Sgarzerie draaien. Erger je je ook zo aan de Middeleeuws aandoende muziek en de rare man met de pruik die niks met de Romeinen te maken lijken te hebben? Misschien helpt dit: het filmpje wordt gebracht vanuit het perspectief van de beroemde Veronees Scipione Maffei (1675-1755), een groot fan van Romeinen en inscripties. Hij heeft zelfs zijn eigen inscriptiemuseum in Verona, het Museo Lapidario di Verona, waar je echt niet heen wil, maar daar schrijf ik nog wel een andere keer over 😉

Meer weten (als je zin hebt om Italiaans te lezen):
http://digilander.libero.it/antoegianlu/Verona/lacittaromana.htm
http://www.archeonauteonlus.com/sito/corte_sgarzerie.html
https://it.wikipedia.org/wiki/Corte_Sgarzerie