Ook in de Romeinse tijd was het Gardameer al een gewilde locatie voor een tweede huisje. In die tijd waren in de zon liggen, pizza eten en genieten van Italiaanse ijsjes weliswaar nog niet de populairste vakantie-activiteiten en waarschijnlijk kwamen de Romeinen toen ook een stuk minder Nederlanders en Duitsers tegen dan nu het geval is. Maar genieten van het mooie uitzicht, luxe dineren in een mooie eetzaal vol mozaïeken en zelfs baantjes trekken in een privé-zwembad, dat waren absoluut onmisbare onderdelen van een Romeinse vakantie.
En daar kunnen wij nu ook nog een beetje van meegenieten, nadat we genoeg in de zon gelegen hebben en pizza’s en ijsjes gegeten hebben dan natuurlijk. Van de vele Romeinse vakantiehuisjes rondom het Gardameer zijn er namelijk drie blootgelegd en te bezichtigen. De grootste en beroemdste vind je in Sirmione, voor de mooiste mozaïeken moet je in Desenzano zijn en de villa in Toscolano Maderno is pas kortgeleden deels opgegraven, maar ziet er wel veelbelovend uit.
1. De grootste en beroemdste: Grotte di Catullo - Sirmione
Sirmione is een schitterende plek. Het ligt precies op de punt van het schiereiland aan de zuidkant van het Gardameer en je hebt daardoor naar drie kanten een prachtig uitzicht over het meer. Precies op de punt van de punt ligt dan weer de Romeinse villa die Grotte di Catullo wordt genoemd. Deze villa is vernoemd naar de allerberoemdste Romeinse inwoner van Sirmione, de dichter Gaius Valerius Catullus. Dat hij regelmatig in Sirmione verbleef, weten we uit zijn gedicht 31, waarin hij beschrijft hoe gelukkig hij altijd is als hij er weer terugkeert.
Paene insularum, Sirmio, insularumque
ocelle, quascumque in liquentibus stagnis
marique vasto fert uterque Neptunus,
quam te libenter quamque laetus inviso,
vix mi ipse credens Thyniam atque Bithynos
liquisse campos et videre te in tuto!
o quid solutis est beatius curis,
cum mens onus reponit, ac peregrino
labore fessi venimus larem ad nostrum
desideratoque adquiescimus lecto?
hoc est quod unum est pro laboribus tantis.
salve, o venusta Sirmio, atque ero gaude;
gaudete vosque, o Lydiae lacus undae;
ridete, quidquid est domi cachinnorum.
- C. Valerius Catullus, 1e eeuw v. Chr.
Van alle eilanden en schiereilanden die
Neptunus gelijkelijk draagt op de weidse
meren, de open zee - Sirmio, oogappel,
wat een geluk, wat een genot jou weer te zien;
ik geloof het nauwelijks: Thynia, Bithynisch
gebied ligt achter mij en heelhuids zie ik jou!
O, wat is heerlijker dan zorgenvrij te zijn,
wanneer de geest zich ontspant en wij, vermoeid van
verre avonturen, naar huis en haard toegaan
en rust vinden op het bed waarnaar wij snakten?
Dat alleen is loon voor zoveel moeizaam zwoegen.
Ik groet je, lieflijk Sirmio - verheug je met
je blijde heer, en jullie, lichtende golven
van het meer - lach vanuit je diepten, schaterlach!
- Vertaling: Lucette M. Oostenbroek, 1986
Jammer genoeg weten we zeker dat de Grotte di Catullo nooit echt het huis van Catullus is geweest, omdat het pas gebouwd is in de tijd van Augustus, rond het jaar 0, terwijl Catullus eerder leefde. Dat weerhoudt mensen er toch niet van om Catullus overal te zoeken in de villa en zo wordt deze mooie muurschildering van een dichter toch vaak met Catullus geïdentificeerd. Misschien niet als bewoner van het huis, maar dan als eerbetoon aan de beroemdste Romein uit Sirmione.
Ook al was de Grotte di Catullo dus niet het huis van Catullus, het is wel een ontzettend indrukwekkende Romeinse villa: de grootste en best bewaarde van heel Noord-Italië. Hoogtepunten zijn het verwarmde zwembad, de fundamenten van het panoramische terras en het kleine museum. Daar vind je het weinige wat er gevonden is van de decoratie van de villa: prachtig gekleurde muurschilderingen, stukjes mozaïek en het hoofd van één standbeeld van Castor of Pollux. Ook kom je meer te weten over het Gardameer en de omgeving van Sirmione in de Romeinse tijd en over de ándere Romeinse villa in het centrum van Sirmione, die jammer genoeg niet te bezichtigen is.
Ook als je geen grote Romeinen-liefhebber bent, is de Grotte di Catullo een bezoek waard. De opgraving bevindt zich in een mooi groen park van bijna twee hectare en het uitzicht vanaf de punt van het schiereiland is werkelijk schitterend, vooral op een heldere dag. Iets om rekening mee te houden is wel dat Sirmione een ontzettend populaire toeristische bestemming is en je er met de auto niet in mag. Het is dus een goed idee om vroeg in de ochtend te komen en liefst in het laagseizoen. Dan kun je waarschijnlijk nog wel dichtbij het centrum parkeren, bijvoorbeeld op de grote betaalde parkeerplaats op Viale G. Marconi 42. Wat verder van het centrum is er ook meer dan genoeg parkeerplek, maar dan is het behoorlijk ver lopen naar de villa. Een prachtige wandeling, dat dan weer wel.
Website: http://www.grottedicatullo.beniculturali.it/index.php?en/1/home
2. De mooiste mozaïeken: Villa Tardoantica - Desenzano del Garda
Waar we bij de Grotte di Catullo voornamelijk de indrukwekkende fundamenten van de villa kunnen zien en de decoratie grotendeels verloren is gegaan, draait het in de villa van Desenzano allemaal om de mozaïeken. De opgraving is veel kleiner dan die in Sirmione en door de moderne bebouwing is het uitzicht op het meer ook verdwenen, maar de mozaïeken maken dit meer dan goed. Geometrische patronen, bloemen en planten, cupidootjes, fruit en allerlei dieren zoals vissen, tijgers, herten en vogels zijn met kleurige steentjes uitgebeeld.
Hoewel een gedeelte van de villa al in de eerste eeuw was gebouwd, stamt het gedeelte dat nu nog te zien is vooral uit de 4e eeuw. Vandaar de moderne naam van het complex, Villa Tardoantica, de laat-antieke villa. Het is niet bekend wie de bezitter van de villa in die tijd is geweest. In theorie zou het de 4e eeuwse Romeinse onderkeizer Flavius Magnus Decentius kunnen zijn geweest, naar wiens derde naam het dorp Desenzano waarschijnlijk vernoemd is. Hier is echter geen enkel bewijs voor, dus laten we maar gewoon naar de mooie mozaïeken kijken:
Website: http://www.villaromanadesenzano.beniculturali.it/index.php?it/156/orari
3. Veelbelovend: Villa di Marco Nonio Macrino - Toscolano Maderno
Van de derde Romeinse villa aan het Gardameer kennen we de bezitter als enige waarschijnlijk wel: Marcus Nonius Macrinus, een Romeinse senator die consul was in het jaar 154 na Christus. In de 17e eeuw is er namelijk een inscriptie gevonden met een opdracht aan zijn vrouw Arria. Daarnaast is ook bekend dat zijn familie veel ander land in dit gebied in bezit had. Dit bewijs is natuurlijk nog steeds niet 100% waterdicht, maar het is in ieder geval meer dan wat we van de andere twee villa’s kunnen zeggen.
In de villa van Toscolano Maderno zijn ook mozaïekvloeren te zien, voornamelijk in zwart-wit, maar ook een aantal in kleur. De onderste gedeelten van de muren die nog over zijn, laten zien dat die ooit rijk beschilderd moeten zijn geweest met onder andere bloemen en planten. Vanuit de villa heb je nog steeds een mooi uitzicht op het meer en je kunt je helemaal voorstellen waarom de Romeinen deze locatie hebben gekozen voor een luxe vakantiehuis.
In 2015 is de villa geopend voor publiek na vele jaren van werkzaamheden. Er is pas een klein gedeelte van de enorme en luxe villa opgegraven, maar de gemeente is van plan om daar werk van te maken, zoals je in dit filmpje van de feestelijke opening kunt zien. Op welke termijn, dat is naar goed Italiaans gebruik niet bekend.
Openingstijden: van mei tot september, alleen in het weekend.
Meer Romeinen in Noord-Italië
Op de hele oostoever van het Gardameer is er maar één Romeinse villa opgegraven. De Villa Romana di Castelletto in Brenzone werd in 2004 ontdekt. Helaas is deze villa nog niet geopend voor het grote publiek, maar in 2018 heeft de staat wel financiering toegezegd om dat mogelijk te maken. Nog even geduld dus!
Voor de liefhebbers zijn er in Noord-Italië nog veel meer Romeinse huizen en mozaïeken te zien. In Verona heb je de Villa Romana di Valdonega en in Brescia kun je in de kelder van het Museo di Santa Giulia Romeinse huizen bekijken met prachtige mozaïekvloeren en zelfs een plafondschildering. Last but not least: in Aquileia heb ik de mooiste en grootste verzameling Romeinse mozaïeken ooit gezien. Je kunt het forum, de oude haven, Romeinse huizen en de necropolis bekijken. Ook is er een mooi archeologisch museum. Allemaal de moeite waard om ook eens te bekijken.
